The Babanis, their origins، power and their role in civilization

Authors

  • Ali Hejran Muhammad Gharib Department of Archaeology, College of Humanities, University of Sulaimani, Sulaimani, Kurdistan Region, Iraq
  • Zryan Haji Department of Archaeology, College of Humanities, University of Sulaimani, Sulaimani, Kurdistan Region, Iraq
  • Aras Ismaiel khider Department of Archaeology. College of Arts, Salahaddin University, Erbil, Kurdistan Region, Iraq

DOI:

https://doi.org/10.21928/juhd.v9n4y2023.pp66-73

Keywords:

Babanis, Babani community, Babani city

Abstract

Baban emirate is considered as one of the most powerful emirates of Kurdistan. It had an active rule in the history of Kurdistan and Iraq. The Baban family was very prestigious and well known families at the region. For three centuries, the family ruled an autonomous Kurdish principality which encompassed a region between the Ottoman and Safavid Empires. Due to its geographical position it had unstable political situation. Despite its political problems the Baban cities were at a distinguished level in terms of planning and coordination in their components and facilities, similar to the Mesopotamian cities, they all were pivotal cities, in other words the important centers were located at the center of the city.

References

سه‌رچاوه‌ی زمانی كوردي:

احمد، بژار عثمان، واژه‌یی، دڵشاد عه‌زیز مارف(2022). شارباژێڕ له‌ ئه‌رشیفی عوسمانیدا( 1914-1851)، المجلة العلمیة لجامعة جیهان- السلیمانیةو، المجلد 2 – العدد 3، سلێمانی .

بابان زاده‌، كامه‌ران جه‌مال (2021). میرنشینی بابان ، چاپی یه‌كه‌م ،چاپخانه‌ ناوه‌ندی ڕێنوێن، سلێمانی.

بابان زادە، كامەران كمال( 2012). دامەزراندی چەند میرنشینیكی كورد لە هەردوو سەردەی (8و9ك – 14-15ز) دا، چاپخانی حاجی هاشم، هەولێر.

بابان, جةمال( 1987). نەخشەی شاری سلێمانی لە سەردەمی بابانەكاندا لەگەڵ ناوی حاكم وموتەسەڕیفەكان، گۆڤاری كوری زانیاری عیراقی دەستەی كوردی، بەرگی 16-17، بەغداد.

بابان، جمال(2012). سلێمانی شارە گەشاوەكەم، بەرگی چوارەم، چاپی دووەم، دەزگای چای ئاراس، اربیل.

تواردی، عبدالصمد، (1099ھ 1688ز),(1970). چمكیكی مێژووی مەریوان هەورامان, وەرگیران، محمد مەلا كریم، ، بەغداد .

توفیق، قەفتان(1969). مێژووی حوكمرارانی بابان لە قەڵاچوالان، چاپخانەی سلیمان الاعظمی، بەغدا.

توفیق، زرار صدیق( 2017). كاكەئی-ئەهلی هەق لە سەرهەڵدانەوە تا سوڵتان سەهاك، گۆڤاری ئەكادیمیای كوردی، ژمارە 39، هەولێر ، (193-240)

خانده‌لۆ، حسێن ئیسماعیل( 2022). ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی لیوای سلێمانی له‌ نێوان ساڵانی 1921-1958، چاپی یه‌كه‌م، سلێمانی.

دارتاش، عەباس( 1999). سلێمانی لە بیرەوەریەكاندا، چاپی یەكەم، سلێمانی،

رۆژبەیانی، مەلا جەمیل(2005). ولاتەكەت باشتر بناسە، چاپی یەكەم، بلاوكراوەی ئاراس، هەولیر.

ریچ، كلودیوس جەیمس(2012). گەشتنامەی ریچ بۆ كوردستان 1820، وەرگێرانی محەمەد حەمە باقی، چاپی چوارەم، چاپخانەی خانی، هەولیر.

ڕه‌شه‌، ئه‌كره‌می مه‌حموودی ساڵحی( بێ ساڵ و شوێن). شاری سلێمانی، به‌رگی دووه‌م .

زاك، ڕێتورێ( 2008). گەستنامەی مسیۆنێرێك بۆ ناوچەكانی كەركورك وسلێمانی لە ساڵی 1878ز، وەرگێرانی نەجاتی عەبدوڵڵا، بنكەی ژین، سلێمانی .

زاكین، مۆردیجان (2015). جولەكەكانی كوردستان، وەڕگێران، سیروان حسێن بیەتی، چاپی یەكەم، هەولیر.

زەكی بەگ، محەمەد ئەمین(2006). تەئریخی سلێمانی وە وەڵاتی، چاپی دووەم، بنكەی ژین، سلێمانی.

ساڵح، ئاراس محمد (2015). هۆیەكانی گەشەكردنی بزاڤی رۆشنبیری لە شاری سلیمانیدا، چاپی یەكەم، ، سلێمانی.

سندجی، میرزا سكراللە ( 2006 ). (فجر الكتاب) هۆز وتیرە وتایفەی كورد لە كوردستان ئەردلان، بنكەی ژین، سلێمانی.

سیوه‌یلی، ڕێبوار(2018). كورد وسەرسامیی بە مۆدێرنیتە (فەرمانڕەوایانی بابان) بە نموونە، گۆڤاری ئەكادیمیای كوردی، ژمارە 40، هەولیر.

سواره‌، ئاسۆ عومه‌ر ( 2020). سلێمانی و خاكی، چاپی دووه‌م، سلیمانی.

طالبانی، مكرم (1976). لە بارەی بنج وبنەوانی وشەی مسكێنەوە لە زمانی كوردیدا، گوڤاری كۆری زانیاری كوردی، بەرگی4، بەغداد.

صابر ،عبدالخالق( 2008).شه‌جه‌ره‌ی بنه‌ماڵه‌ دێرینه‌كانی سلێمانی ، چاپی یه‌كه‌م ، سلێمانی.

فیدا، محمد(1987). فةقێ ئەحمەدی دارەشمانە، چاپی یەكەم، مطبوعات الامانە العامە للثقافە والشباب، بەغدا.

قادر، شاهۆ عوسمان سەید ( 2020). سلێمانی لە كۆتايی بابانەوه‌ بۆ سەرەتای ڕاپەرێن/ ڕۆشنبیری، چاپی یەكەم، چاپ سارا، سلێمانی.

القرداغی، د.رافدە عبد الله عبدالصمد (2017 ). ناوی بابان، گۆڤاری بابان، ژمارە23، سلێمانی.

قەفتان، د. كاوس( 1985 ). چەند لێكوڵینەوەیەك لە مێژووی بابان سۆران بۆتان، چاپخانەی الحوادث، بەغدا.

كریم، غفور میرزا ( 1983). شكارنەیەك لە ناو هەربزەجاری میزووی شاری سلێمانی، گۆڤاری رۆشنبیری نۆی، ژ مارە 100.

كوردە، بارزانی ئەحمەد (2019). كۆرتەیەكی میژووی جولەكەكانی كوردستان، چاپی یەكەم، سلێمانی.

ماموستا جەعفەر( 2006). شاری سلێمانی ماملانێی گروپە كۆمەڵایەتییەكان (1820-1920)، بنكەی ژین، سلیمانی.

محمد، بەهمن سالح(2021). پایەی زانستی و رۆشنبیری میرەكانی بابان لە بەرهەمەكانی دكتور عماد عبد السلام، كوڤاری بابان، ژمارە 28، سلێمانی .

محەمەد، د.ئاكۆ بورهان، میرنشینی بابان، گۆڤاری مێژوو، ژمارە 6، هەولێر (47-77).

مكایەڵی، مەلا خدری ئەحمەدی شاوەیس ( 2021). دیوان نالی، لێكوڵینەو وڵیكدانەوەی مەلا عەبدولكریمی مودەریسو فاتیح عەبدولكەریم، چاپی يازدةيةم, انتشاراتيكوردستان, سنه.

حوزنی ،حوسێن ( 2007). سەرجەمی بەرهەمی، بەرگی یەكەم، دەزگای ئاراس، هەولێر.

ی.ئی. ڤاسیلیه‌ڤا(2009). كوردستانی خوارووی ڕۆژهه‌ڵات، وه‌رگیران ،ره‌شاد میران ، چاپی دووه‌م ،بڵاوكراوه‌ی ئاراس، هه‌ولێر.

یوسف، عبد الرقیب (1985). بانگەوازێك بۆ رووناكبیرانی كورد، چاپخانی كامەرانی، سلیمانی.

یوسف ،عبدالرقیب (2002). قەڵا چوالان پایتەختی میرنشینی بابان، گوڤاری هەزار مێرد، ژمارە 21، سلێمانی، (44-5).

یوسف ،عبدالرقیب (2003). عیسا بەگی بابان ئاواكاری مزگەوت، هەزارمێرد، ژمارە23، سلیمانی، لاپه‌ره‌(143-163).

یوسف، عەبدولڕقیب (2004). پەیدابوون ودروستكردنی چەك ئاگردار لە كوردستان، بنكەی ژین، سلیمانی.

ئەمین، نەوسیروان مستەفا ( 1998). میرایەتی بابان لە نێوان بەرداش رۆم وعەجەمدا، چاپی دووەم، چاپەمەنی خاك سلێمانی.

ئەمین، نەوشیروان مستەفا (2012). بەدەم ڕێگاوە گوڵچنین، كتێبی یەكەم، چاپی یەكەم، الدار العربیە للعلوم ناشرون، بیروت.

سه‌رچاوه‌ی زمانی ئینگلێزی:

Ahamd, Kozad Mohammed (2012(. The Beginnings of Ancient Kurdistan (c.250-1500 BC), a Historical and Cultural Synthesis. Unpublished, PH.D. Dissertation, Leiden.

Bois, Thomas (1966). THE KURDS, KHAYATS, Beirut.

سه‌رچاوه‌كان به‌ ز‌مانی عه‌ره‌بی :

ابن تعزی بردی (874ھ/ 1469) (1972). النجوم الظاهرة فی ملوك مصروالقاهرة، جزء 16، ترحمة، جمال الدین الشیال، القاهرة2.

ایاد، بابان (2008 ). أسرة بابان الكردریة، الطبعة الاولی، دار الزمان، بیروت.

ادموندز (2012). كورد و ترك و عرب، ترجمة، جرجیس فتح اللە، الطبعة الاولی، دار اراس للطباعة و النشر، اربیل.

بابان، جمال ( 1986). أصول أسماء المدن والمواقع العراقیە، الجزءالاول، بغداد.

بابان، جمال ( 1993). بابان فی تاریخ ومشاهیر البابانیین، مطبة الحوادث.

ایاد، بابان ( 2008). أسرة بابان الكردریة، الطبعة الاولی، دار الزمان، بیروت.

باشا، خورشيد (2009). رحل الحدود بين الدول’ العثمانية وإيران، ترجمة، مصطفى زهران، الطبعة الأولى، القاهرة.

البدلیسی، الامیر شرف خان (2001). شرفنامە، ترجمة. محمد جمیل الملا احمد الروزبیانی، الطبعة الثانثة، اربیل.

توفیق. زرار صدیق (2007). القبائل والزعامات القبلیة الكردیە فی العصر الوسیط، الطبعة الاولێ، مؤسسة ئاراس، اربیل.

حصاف، أسماعیل محمد ( 2009). كوردستان والمسألة الكوردیة، الطبعة الاولی، مطبعة خانی، اربیل .

خال، محمد (بدون سنة). السیخ معروف النودهی البرزنجی،مطبعة التمدن، بغداد .

رؤوف، عماد عبد السلام ( 2008). مراكزثقافیة مغمورە فی كوردستان، الطبعة الاولی، مؤسسە موكریانی، المطبعة خانی، هەولیر.

رؤوف، عماد عبد السلام ( 2008). دراسات وثائقە فی تاریخ الكرد الحدیث وحصارتها، منشورات وزارة الثقافە، اربیل.

ریج، كلودیوس جیمس (2008). رحلة ریج، ترجمة اللواء بهاء الدین نوری، الطبعة الاولی، الدار العربیة للموسوعات.

زكی، محمد امین( 1951). تاریخ السلیمانیة، ترجمة، الملا جمیا الملا أحمد الروزبیانی، بغداد.

شاكر خصباك ( 1972). الاكراد، بغداد .

العزاوی، عباس (1948). عشائر العراق 2 الكوردیە، مطعة المعارف، بغداد .

العزاوی، عباس (2000). شهرزور السلیمانیة (اللواء والمدینە)، الطبعة الاولی، بغداد.

فیریزر،جیمس بیلی( 1964). رحلة فریزر ال بغداد فی سنه‌ 1834، ترجمة جعفر الخیاط، الطبعة الاولی، بغداد.

قزلجی، محمد ( 1938). التعریف بمساجد السلیمانیة ومدارسها الدینیة، مطبعة النجاح، بغداد.

قندولی، احمد محمد( 2018). قه‌لاجوالان واهمیتها الاپریه‌ ، مجلة بابان، العدد 24، السلیمانیة.

ناظم بك، حسین ( 2001). تاریخ الامارە البابانیە، الطبعة الاولی، مؤسسە موكریانی، هەولیر.

هروتی، سعدی عثمان(2012). دراسات اكادیمە فی تاریخ كوردستان الحدیث، الطبعة الاولی, اربيل.

ویلیام ایغلتون ( 2006). القبائل الكوردیه، ترجمە احمد مه‌حمود خلیل، طبعة الاولی، مؤسسة موكریانی، اربیل.

Published

2023-09-21

How to Cite

Muhammad Gharib, A. H., Haji, Z., & khider, A. I. (2023). The Babanis, their origins، power and their role in civilization. Journal of University of Human Development, 9(4), 66–73. https://doi.org/10.21928/juhd.v9n4y2023.pp66-73

Issue

Section

Articles