Social Thought in Central Kurdish Haiku
DOI:
https://doi.org/10.21928/juhd.v11n4y2025.pp9-19Keywords:
Haiku, Kurdish Haiku, Characteristics of Kurdish Haiku, Haiku poets, Social ThoughtAbstract
Haiku is a well-known form of Japanese poetry, consisting of seventeen syllables, and is deeply rooted in Japanese language and culture. However, today, haiku is recognized worldwide and is one of the most popular forms of poetry. Poets outside Japan have adapted this style to suit their own languages and cultures, often deviating from traditional Japanese conventions.
The presence of haiku in Kurdish literature is relatively new, with only a few years of history. Despite this, it has carved out a unique place within Kurdish literary traditions. Kurdish poets have adapted the form to reflect Kurdish life, language, and culture, producing high texts that portray the region’s nature and social values. Like other non-Japanese Poets, Kurdish poets do not strictly follow the classical Japanese rules. However, they have managed to preserve the essential elements of haiku, such as its three-line structure, momentary, brevity, use of “cutting,” and element of surprise.
Kurdish haiku has its own distinct characteristics in terms of both structure and mentality. Social themes play a significant role, with many haikus reflecting aspects of Kurdish society. By examining the works of Central Kurdish haiku poets, we can see a range of social topics explored, including poverty, women, motherhood, societal influences, and critiques of social issues.
References
بە زمانی کوردی:
١_ کتێب:
ئازەر، شەویار گولابی (٢٠٠٨)، با با چیتر نەتانخوسێنێ، چاپی یەکەم، ئینتیشاراتی هەژار، سنە.
ئاکرەیی، شەماڵ (٢٠١٠)، ژستاڤکێن دوهی و ئەڤرو، یەکێتی نوسەرانی کورد، دهۆک.
ئەحمەد(ب)، ملکۆ (٢٠١٨)، هایکو لە ژاپۆنەوە بۆ کوردستان، چاپی یەکەم، چاپخانەی کارۆ، سلێمانی.
ئەحمەد، ملکۆ (۲۰۲۰)، زیخ دانە دانە، چاپی یەکەم، لە بڵاوکراوەکانی یانەی هایکوی کوردی.
ئەسوەد، نەوزاد ئەحمد، (٢٠١١)، فەرهەنگی زاراوەی ئەدەبی، چاپخانەی بینایی، سلێمانی.
ئەمین، عەلی (۲۰۲۰)، هایکووە پاییزییەکانم، چاپی یەکەم، چاپخانەی کەمال.
بێرتلسن، تۆرڤاڵد (٢٠٢٣)، شووشەیی مانگ، جوڵەی سێبەر، وەرگێڕانی ئالان پەری، چاپی یەکەم، وەشانی نووسیار، دانیمارک.
تاندا، سانتۆکا (٢٠١٧)، شوێنێک دەدۆزمەوە بۆ مەرگ، وەرگێڕانی هەرمان وەتمانی، ناوەندی جاپ و بڵاوکردنەوەی گوتار، سەقز.
جەلیزادە و ئاغالە، ڕۆستەم و قوباد (٢٠٠٨)، خۆر لەناو پەرداخێکی شکاودا، شیعر و هێڵ، چاپی یەکەم، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، هەولێر.
جەلیزادە، قوباد (۲۰۱۷) هایکۆکانی قوباد، ناوەندی توێژینەوەی ئەدەبیی عەبدولڕەحمان زەبیحی، چاپخانەی تاران.
جەلیزادە، قوباد (۲۰۱۸)، بەردێک دەگرمە کیسەڵێک، چاپی یەکەم، چاپخانەی پیرەمێرد، سلێمانی.
چیایی، عیسا (٢٠٠٥)، لەژێر ئاسمانی شیعردا (وەرگێڕان)، چاپی یەکەم، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلیمانی.
حسەین، عەلی تاهیر (۲۰۰۸)، ڕەخنەی بونیادگەری لە تیۆرەوە بۆ پراکتیزەکردن، چاپی یەکەم، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلێمانی.
دەشتی، عوسمان (۲۰۰۹)، هێمن دەربارەی ناوەرۆکی سیاسی و کۆمەڵایەتیی شیعرەکانی، چاپی دووەم، چاپخانەی ڕؤژهەڵات، هەولێر.
سابیر، جەبار (٢٠٠٧)، هایکۆ، تریفەی مانگ لەسەر دارکاژ، وەرگێران لە فارسییەوە، چاپی یەکەم.
سابیر، ڕەفیق (٢٠١٧) ، ئەویننامە، چاپی یەکەم، چاپەمەنی مانگ، بانە.
سابیر، ڕەفیق (٢٠٢٢)، لە دونیای گوڵاندا: گوڵبژێرێک هایکوی یابانی و باسێک لەبارەی هایکو، چاپی یەکەم، چاپخانەی تاران.
ساڵح، ئاوارە کەمال (٢٠١٢)، ڕەخنەی کۆمەڵایەتی و پراکتیزەکردنی لە شیعرەکانی گۆراندا، چاپخانەی حاجی هاشم، هەولێر.
شەوڕۆ و سڵیوە، فازیل و هاوژین، (٢٠١٩)، دایک لە جیهانبینیی شیعری (لەتیف هەڵمەت)دا، چاپی یەکەم، چاخانەی سارا، سلێمانی.
عومەر، مەهدی فاتیح (٢٠٢٥)، گرێێ فەفیانەکەی دایکم، چاپی یەکەم، چاپخانەی کارۆ، سلێمانی.
عیسا، هاوژین سلیوە (٢٠٠٩)، بنیاتی وێنەی هونەری لە شیعری شێرکۆ بێکەسدا، چاپی یەکەم، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلێمانی.
عەبدوڵڵا، پەری (۲۰۲۲)، چرۆی وشە، چاپی یەکەم، لە بڵاوکراوەکانی یانەی هایکوی کوردی.
عەزەمی، سمایل (١٣٩٤)، تریفەی مانگ لەسەر کڵاشینکۆف، ناوەندی چاپ و بڵاوکردنەوەی گوتار، سەقز.
عەزەمی، سمایل (١٣٩٤)، گوڵەستێرەی خەواڵۆ_حەفتا هایکۆی کوردی، ناوەندی چاپ و بڵاوکردنەوەی گوتار، سەقز.
قەطوس، بەسام (٢٠١١)، دەروازەیەک بۆ میتۆدەکانی ڕەخەنەی هاوچەرخ، وەرگێڕانی محەمەد تاتانی، چاپی یەکەم، چاپخانەی شڤان.
کەریم، نادیە (٢٠١٨)، تەزبیحی قەزوان، چاپی یەکەم، لە بڵاوکراوەکانی یانەی هایکوی کوردی.
کەسنەزانی، بوشرا (٢٠٠٧)، پۆستەرە شیعری کوردی و هایکوی ژاپۆنی،؟.
گەردی، سامان (۲۰۲۱)، زەنگیانە، لە بڵاوکراوەکانی یانەی هایکوی کوردی.
لەشکر، قارەمان (۲۰۱۹)، هایکۆ، چاپی یەکەم، چاپخانەی هێڤی، هەولێر.
محەممەدی، ئیقباڵ (۱۳۹۹)، فرمێسک نییە، چاپی یەکەم، بڵاوگەی هەژان، سەقز.
محەمەد، هاڤان (۲۰۲۰)، گەردانەی مێخەک، چاپی یەکەم، لە بڵاوکراوەکانی یانەی هایکوی کوردی.
مەلاڕەحمان، محەمەد (۲۰۲۰)، دەنکی هەنار، چاپی یەکەم، لە بڵاوکراوەکانی یانەی هایکوی کوردی.
مەلازادە، ڕێبوار محەمەد (٢٠٢١)، زانستی دەق لە ئەدەبدا، چاپی یەکەم، ناوەندی ئاوێر بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، هەولێر.
نۆڕێ، سەردار (٢٠١٩)، کەوتنەخوارەوەی مەراق، چاپی یەکەم، بڵاوکراوەکانی نووسیار، تاران.
وەلەدی، عەتا (٢٠١٧)، گۆرانی شینیی ژنی چەڵتووکچن، ناوەندی جاپ و بڵاوکردنەوەی گوتار، سەقز.
یاسین، عوسمان (۲۰۰۹)، بونیادگەری پێکهاتوویی لوسیان گۆلدمان، چاپخانەی زانکۆی سەلاحەدین، هەولێر.
نامەی ماستەر و تێزی دکتۆرا:
عەبدوڵڵا، بەڵێن ئەحمەد (٢٠٢٣)، وێنەی شیعری ژن لە نموونەی شیعری هاوچەرخی کوردیدا، نامەی ماستەر، زانکۆی کۆیە.
فەتاح، ڕزگار عومەر (۲۰۲۲)، جوانیناسیی ئافرەت لە شیعری قوبادی جەلیزادەدا، تێزی دکتۆرا، زانکۆی سۆران.
محەمەد، شاخەوان فەرهاد (٢٠١٣)، کورتیلە شیعر لە ئەدەبی هاوچەرخی کوردیدا، بەنموونەی دەقەکانی (قوبادی جەلیزادە، لەتیف هەڵمەت، دڵشاد عەبدوڵڵا)، نامەی ماستەر، زانکۆی سەڵاحەدین.
گۆڤار و ڕۆژنامە:
ئەحمەد، ملکۆ (۲۰۱۸)، هایکو، ڕەگ و چەکەرە و پەرەسەندنی، گۆڤاری هایکیست، گۆڤارێکی ئەدەبیی ڕەخنەییە، یانەی هایکوی کوردی دەریدەکات، ژمارە (١).
جەبار، دیار (٢٠١٨)، دۆسێێ دەق، گۆڤاری هایکیست، گۆڤارێکی ئەدەبیی ڕەخنەییە، یانەی هایکوی کوردی دەریدەکات، ژمارە (١).
عەبدوڵڵا و عەبدوڵڵا، کانیاو بەکر و شوانە نوری، (٢٠٢٣)، ژن لە ئەدەبی کوردیدا- دیوانەکانی (ڕەنگدان، ملوانکە)ی "شێرکۆ بێکەس" بەنموونە، گۆڤاری زانکۆی هەڵەبجە، بەرگی (٨)
عەزەمی، سمایل (١٣٩٥)، هایکۆ، وێنەیەکی کاتی لە ژیان، حەفتەنامەی سیروان، ساڵی هەژدەهەم، ژمارە (٩١٩).
عەلی ئاغا، سۆران (٢٠١٨)، دۆسێی دەق، گۆڤاری هایکیست گۆڤارێکی ئەدەبیی ڕەخنەییە، یانەی هایکوی کوردی دەریدەکات، ژمارە(١)
کەریم، ئارەزوو ئەزوەر (۲۰٢۳)، بنیاتی هزری لە شیعرەکانی (نەجات ئەسپیندارەیی)دا، گۆڤاری ئەکادیمیای کوردی، ژمارە (٥٦)
موکریانی، کوردستان (۲۰۲۳)، پێگەی ڕەگەزی مێ لەنێو دیوانی ناوی تۆ ئیمزای منە، گۆڤاری کاروان، ژمارە (٢٥٣).
بە زمانی عەرەبی:
کتێب:
بلعلی، امنة (٢٠١٤)، خطاب الانساق، الشعر العربي في المطلع الالفیة الثالثة، الطبعة الاولی، موسسە الانتشار العربي_بیروت.¬¬
الدوری، حمدی حمید (۲۰۱۸)، شعر الهایکو الیاباني و امکانیاتة في اللغات الاخری، طباعة الاولی، دار الابداع للطباعة و النشر و التوزیع، صلاح الدین، العراق.
الصلهبی، حسن (١٤٣٧هـ)، صوت الماء، مختارات الابرز شعراء الهایکو الیاباني، کتاب الفیصل، دار الفیصل الثقافیة، الریاض _-السعودیة.
یوتسویا، ریو (1432هـ)، تاریخ الهایکو الیاباني، الترجمة: سعید بوکرامی، الکتاب المجلة العربیة، عدد (١٧٥)، الریاض_ السعودیة.
رسالة ماجستیر:
الشویة و معطی اللە و نصرات، الشیماء و ایمان و فٶاد (۲۰۲۳)، الابعاد الفنیة والموضوعاتیة في القصیدة الهایکو المجموعة الشعریة لـ لخضر توامة "انموذجا"، رسالە الماجستیر، جامعـة الشهید حمە لخضر-الوادي، الجزائیر.
نورة و ایة، بومطرق و خشاب (۲۰۲۰)، التجریب فی شعر الهایکو، قراءة فی تجربة الاخضر برکة، رسالە الماجستیر، المرکز الجامعي عبدالحفیظ بوالصوف لمیلة، جزائیر.
المجلة:
احمد، ملکو (۲۰۲۲)، بنیة صورة المرکبـة في الهایکو العربي و الکردي، مجلة جامعة کرمیان، المجلد (٩)، العدد (٢).
بە زمانی ئینگلیزی
کتێب:
Addiss, Stephen (2012), The Art of Haiku, Its History Through Poems and Paintings by Japanese masters, First printing, Shambhala Publication INC, Boston & London.
Buchanan, Daniel C. (1976), One Hundred Famuos Haiku, Selected and Translated into English, Fourth printing, Japan publications INC, Tokyo and San francisco.

Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Sirwan Hamarashid Saeed, Darya Jamal Hawez

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.